Xứ Trầm qua những câu ca dao

Dinh Thái Khang xưa và tỉnh Khánh Hòa ngày nay là vùng đất hội tụ cư dân nhiều nơi đến sinh sống. Từ đó, hình thành nên một vùng văn hóa đa dạng, độc đáo, hòa quyện tinh hoa của các vùng miền. Đặc biệt, ca dao Khánh Hòa đã góp phần tạo nên vẻ đẹp của hồn đất, tình người nơi đây.

Khắc họa vẻ đẹp quê hương

Trong cuốn sách “Văn hóa dân gian Khánh Hòa” (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2014), tác giả Chu Xuân Bình cho rằng, ca dao Khánh Hòa bao gồm: ca dao cổ thời phong kiến; ca dao chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ; ca dao mới sau ngày đất nước giải phóng. Người dân Khánh Hòa thường sử dụng ca dao trong quá trình lao động, sản xuất, sinh hoạt gia đình hay trong các hoạt động tập thể. Thông qua những câu ca dao dung dị, mộc mạc, giàu hình ảnh, phần nào đã cho thấy tâm hồn, tình cảm của người dân nơi đây, cũng như hình bóng non sông, cảnh vật xứ Trầm, biển yến. Với đặc điểm địa hình đa dạng, có núi sông, biển cả, đồng bằng, hải đảo… nên đời sống tinh thần, tâm lý, tính cách của người dân Khánh Hòa cũng mang những nét đẹp riêng và được phản chiếu qua từng câu ca dao.

Không gian nghệ thuật trong những câu ca dao về quê hương Khánh Hòa đã cho thấy vẻ đẹp của một vùng đất văn vật. Người dân Khánh Hòa “khoe” điều kiện thiên nhiên thuận lợi bằng những câu ca: “Tỉnh Khánh Hòa đậm đà mưa nắng/Non chồng nghĩa nặng, nước chứa tình thâm/Ngọn gió đưa phảng phất hương trầm/Mây bay tháp bút, trăng dầm bến ngâm”. Thiên nhiên vừa sống động, vừa giàu sức gợi cảm, truyền cảm. Nói đến Nha Trang - Khánh Hòa là nói về biển và dân gian đã dành thật nhiều tính từ để miêu tả vẻ đẹp của biển Nha Trang. “Bãi biển Nha Trang mịn màng, trắng trẻo/Nước trong leo lẻo, gió mát trăng thanh/Đêm đêm thơ thẩn một mình/Đố sao cho khỏi vương tình gió mây”. Cũng là nói về biển, nhưng biển ở những địa phương khác lại được gắn với vẻ trù phú của sản vật: “Biển nào bằng biển Ninh Diêm/Có tôm, có cá, có hàng dương xanh”; hay “Ai về Hòn Khói quê tôi/Non xanh nước biếc, muối ngời trắng trong”.

Không chỉ nói về biển xanh, gió lộng, ca dao Khánh Hòa còn khắc họa hình ảnh núi rừng quyến rũ: “Đường lên Khánh Vĩnh muôn trùng gió/Thăm thẳm mắt tình dõi trông theo/Muôn bản sắc triều hương thổ cẩm/Hồn nâu đất nhuộm dấu chân người/Ngút ngàn đường về mây chuyển xứ/Ngàn xanh bãi mía gió níu trời”.

Cùng với cảnh vật tươi đẹp, nên thơ, những sản vật trên đất Khánh Hòa cũng rất phong phú, giàu giá trị sử dụng, giá trị kinh tế: “Khánh Hòa biển rộng non cao/Trầm hương Vạn Giã, yến sào Nha Trang”; “Yến sào Hòn Nội/Vịt lội Ninh Hòa/Tôm hùm Bình Ba/Nai khô Diên Khánh/Cá tràu Võ Cạnh/Sò huyết Thủy Triều/Đời anh cay đắng đã nhiều/Về đây ngọt sớm, ngon chiều với em”. Ngay cả những sản phẩm bình dân, mộc mạc ở Khánh Hòa cũng kết đọng trong lòng người dân nơi đây: “Ai về thăm quê hương Ninh Thủy/Có dừng chân ghé nghỉ vài hôm/Quê mình sản xuất cá tôm/Có dòng mắm ngọt dùng cơm bình thường”. Mỗi sản vật gắn liền với một vùng đất như càng điểm tô thêm vẻ đẹp mỗi vùng quê, để mỗi tên làng, tên núi, tên sông… khi được cất lên lại khiến mỗi người vừa tự hào, vừa bùi ngùi thương nhớ.

Sâu nghĩa, đậm tình

Tìm hiểu về ca dao ở Khánh Hòa, chúng ta nhận thấy nét vẹn nghĩa, chung tình của người dân nơi đây. Đối với bậc sinh thành, phận làm con dù trong hoàn cảnh nào cũng luôn hiếu thuận, thương yêu: “Cầm cần câu cá liệt xuôi/Lấy tiền mua gạo mà nuôi mẹ già”; hay “Đèo nào cao bằng đèo Phú Cốc/Dốc nào ngược bằng dốc Nha Trang/Mỗi lần em than hai hàng lụy nhỏ/Còn chút mẹ già biết bỏ cho ai”. Nỗi lòng đó cũng là lời chung của những người làm con, nhưng với người Khánh Hòa, cách bày tỏ tình cảm lại chân thật, cụ thể hơn.

Cũng như ca dao truyền thống của dân tộc Việt Nam, khi nói tới nghĩa vợ chồng, ca dao Khánh Hòa đã xây dựng nên hình ảnh những người vợ tần tảo, đảm đang, giàu lòng vị tha và đức hy sinh. Bức tranh hạnh phúc vợ chồng mà người dân mong muốn cũng thật nhẹ nhàng, đầm ấm: “Khoai lang Hòn Chúa/Đậu phụng Hòn Dung/Chồng đào, vợ mót đổ chung một gùi”. Nghĩa vợ tình chồng của người dân Khánh Hòa cũng gắn chặt câu thề đầu bạc răng long, thủy chung son sắt: “Đứng ở Hòn Chồng trông sang Hòn Yến/Lên Tháp Bà về viếng Sinh Trung/Giang sơn cẩm tú trập trùng/Đôi ta gắn bó thủy chung một lòng”; hay “Bao giờ Hòn Chữ bể tư/Biển Nha Trang cạn nước anh mới từ nghĩa em”.

Khá nhiều câu ca dao Khánh Hòa đề cập đến chủ đề tình yêu đôi lứa. Nhân vật trữ tình trong ca dao tỏ tình là những chàng trai, cô gái gặp nhau, yêu nhau trong cuộc sống lao động thường ngày. Họ bày tỏ tình cảm trong lúc làm việc nên cũng rất thẳng thắn, chân thành: “Đường Ninh Diêm cong cong vẹo vẹo/Gái Ninh Diêm chưa ghẹo đã theo/Thò tay hái ngọn dưa leo/Để anh đi cưới đừng theo họ cười”. Cũng có những lời trao duyên được nói vòng vo, thủ thỉ: “Sơn Bình, Kẻ Gốm không xa/Cách một cái quán với ba quãng đồng/Bên dưới có sông, bên trên có chợ/Ta lấy mình làm vợ nên chăng”. Lời yêu được trao cũng mở ra tâm trạng tương tư, mong nhớ. Nỗi nhớ ra ngẩn vào ngơ của những người đang yêu vừa hồn nhiên, vừa đáng yêu: “Sông Dinh có ba ngọn nguồn/Anh nhớ em băng đèo vượt suối/Nhưng chưa biết tìm đường tới thăm em/Ghé vô chợ Ninh Hòa/Mua một xâu nem/Một chai rượu bọt/Anh uống cho say mèm/Để quên nỗi nhớ thương”…

Kho tàng ca dao xứ Trầm còn đề cập đến nhiều nội dung khác, như: Những câu ca than thân trách phận; ca dao về các nghề truyền thống; ca dao kháng chiến… Bên cạnh đó, còn có phần lời của những câu hò đối đáp, câu hát huê tình. Tất cả đã phản ánh khá đầy đủ những nguồn cảm hứng về thiên nhiên, con người, cuộc sống xã hội trên vùng đất Khánh Hòa trong suốt chiều dài 370 năm xây dựng và phát triển.

Giang Đình

Tin khác cùng chủ đề

Rộn ràng khúc ca đón chào năm mới

Trong 3 đêm 30, 31-12-2021 và 1-1-2022, tại Quảng trường 2-4 (TP. Nha Trang) diễn ra các chương trình biểu diễn nghệ thuật chào mừng năm mới 2022. Những khúc ca, điệu nhạc vui tươi, sôi động đã góp phần vào bầu không khí chào đón năm mới hân hoan với những niềm tin, hy vọng tràn đầy.

Năm 2023: Chờ sức bật từ những chuyển biến lớn về văn hóa

Từ những chuyển biến rõ rệt về tư duy, nhận thức, thể chế, cho đến đầu tư nguồn lực cho văn hóa trong năm 2022, năm 2023 tới được mong chờ là sẽ có những sức bật mạnh mẽ trong các lĩnh vực văn hóa.

Tiếng vọng từ lòng đất

Ngày 1-4, Bảo tàng tỉnh Khánh Hòa mở cửa đón khách đến tham quan triển lãm chuyên đề Tiếng vọng từ lòng đất tại số 16 Trần Phú (TP. Nha Trang). Triển lãm giới thiệu gần 400 hiện vật khai quật từ 4 di chỉ khảo cổ: Xóm Cồn, Văn Tứ Đông, Vĩnh Yên, Hòa Diêm. Qua đó, công chúng hiểu và trân quý hơn những giá trị lịch sử, văn hóa của vùng đất Khánh Hòa.

Kỷ niệm 47 năm Ngày giải phóng Nha Trang - Khánh Hòa

Cách đây 47 năm (2-4-1975), người dân Nha Trang đứng 2 bên đường cầm cờ giải phóng vẫy tay đón mừng đoàn giải phóng quân tiến vào thị xã, báo hiệu địa phương đã được giải phóng.

Từ Đề cương về văn hóa Việt Nam nhìn nhận về vai trò của cán bộ văn hóa trong bối cảnh mới

(TG) - "Cán bộ là cái gốc của mọi công việc". Công tác lãnh đạo và quản lý văn hóa không chỉ đòi hỏi có phẩm chất chính trị mà còn phải có trình độ chuyên môn, am hiểu đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, có tầm nhìn sâu rộng, có khả năng vận động và thuyết phục các tầng lớp nhân dân tham gia vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa.

Bàn về văn hóa trong công tác tư tưởng

(TG) - Sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, phong trào xây dựng, chấn hưng văn hóa đang được khơi dậy mạnh mẽ ở các cấp, ngành, địa phương và các lĩnh vực của đời sống xã hội. Là một bộ phận cấu thành hoạt động lãnh đạo của Đảng, công tác tư tưởng cũng phải nhận thức, hành động theo các giá trị ...