Người nữ cán bộ đội vũ trang công tác nội thành trong Cuộc tấn công và nổi dậy Mùa Xuân 1975 ở Nha Trang

Hàng năm, kỷ niệm ngày Nha Trang-Khánh Hòa hoàn toàn giải phóng (2/4/1975), trong lòng mỗi người dân Nha Trang luôn ghi đậm hình ảnh người nữ cán bộ đội vũ trang nội thành Nguyễn Thị Đo, đã dũng cãm, chủ động, sáng tạo tổ chức lực lượng nhân dân thành phố nổi dậy giành quyền làm chủ, bảo vệ nhân dân, nhanh chóng ổn định tình hình, phối hợp với bộ đội chủ lực giải phóng thành phố quê hương nhanh gọn, an toàn, ít tổn thất. Chiến công này thật đáng ghi nhớ.

Ngày 10-3-1975, trận đánh mở đầu của quân chủ lực ta tại Buôn Ma Thuột đã thu được thắng lợi vang dội. Đây là đòn điểm trúng huyệt làm rung chuyển toàn bộ quân địch trên khắp chiến trường Tây Nguyên. Tổng Thống ngụy Nguyễn Văn Thiệu quyết định rút bỏ Tây Nguyên, co lực lượng về giữ đồng bằng ven biển. Toàn bộ quân địch ở các chiến trường Tây Nguyên tháo chạy tán loạn.

Tình hình trên đã trực tiếp uy hiếp đến tinh thần của ngụy quân, ngụy quyền ở Khánh Hòa. Tại Nha Trang, khi nghe tin lữ đoàn dù số 3 thua đậm, tuyến phòng thủ đèo Phượng Hoàng - Mađrắc bị phá vỡ, Tướng ngụy -Phạm Văn Phú vội vã triệu tập cuộc họp khẩn cấp tìm cách "tử thủ Nha Trang". Trong đêm 31-3, trường hạ sĩ quan Đồng Đế có trách nhiệm phòng thủ phía Bắc Nha Trang tháo chạy. Quần áo, súng đạn của ngụy quân vứt bỏ đầy đường. Công chức và sĩ quan ngụy tại Nha Trang bất chấp lệnh giới nghiêm đã tự động di tản. Tại sân bay Nha Trang, cảng Cầu Đá cảnh hỗn loạn chen lấn giành nhau lên máy bay, lên tàu thủy di tản, các sắc lính ngụy bắn nhau loạn xạ. Sáng 1- 4, hàng trăm binh lính ngụy biệt động quân kéo về bến xe Ninh Hòa bắn nhau hổn loạn, tranh cướp xe chạy tràn về hướng Cam Ranh. Trên 1.000 tù nhân ngụy tại quân lao Nha Trang, đã phá khám thoát ra. Bọn tàn quân, bọn lưu manh đã đốt chợ Đầm, cướp phá một số nhà dân và cửa hàng buôn bán lớn.

Lúc này, lực lượng vũ trang của tỉnh đang triển khai thực hiện nhiệm vụ của khu uỷ, di chuyển quân ra giải phóng Bắc Khánh, thì nhận được điện khẩn của Khu uỷ: “tập trung lực lượng vũ trang tỉnh vào phía Nam để giải phóng Nha Trang, Cam Ranh".

Trước diễn biến mau lẹ của tình hình chiến cuộc và thị xã Nha Trang đang trong cảnh hổn loạn không có chính quyền, trong khi đó bộ đội chủ lực của tỉnh còn đang trên đường hành quân chưa về đến nơi.
Sáng ngày 31-3-1975, Đồng chí Nguyễn Thị Đo (Mười Đo) một cán bộ công tác nội thành, ngồi trong hầm bí mật của nhà anh Tiên (một cơ sở cách mạng ở Vĩnh Trường), mở Radio nghe toàn tin thắng trận mà ruột gan bà như lửa đốt:- Phải nhanh chóng bắt liên lạc với cấp trên. Ngay sáng đó, Bà quyết định lên các xã bàn đạp Vĩnh Ngọc và Diên An tìm cách bắt liên lạc với lãnh đạo thị uỷ để báo cáo tình hình và xin chỉ thị, nhưng không bắt được liên lạc. Song với sự nhanh nhạy trong phán đoán tình hình và tính chủ động sáng tạo của Người nữ cán bộ đội công tác vũ trang nội thành, đã bao nhiêu năm nằm gai nếm mật trong lòng địch để chờ đợi ngày này, nên lúc này hơn bao giờ hết không thể thụ động ngồi yên để nhìn thời cơ đi qua. Bà vội vã chạy về bắt liên lạc với đội vũ trang công tác của phường Vĩnh Trường và Vĩnh Nguyên, vận động bà con cơ sở chuẩn bị cờ ảnh, truyền đơn biểu ngữ, tổ chức quần chúng nhân dân 2 phường nổi dậy giành quyền làm chủ. Trưa hôm đó, chân chạy không bén đất, đồng chí đã có mặt tại căn cứ Đồng Bò để báo tin cho một đơn vị bộ đội tỉnh. Bà cùng với cánh quân đầu tiên rời căn cứ xuống thị xã Nha Trang theo ngã Vĩnh Trường; tổ chức ngay lực lượng tự quản thành phố, đưa lực lượng vào chiếm giữ, bảo vệ Hải Học viện, khu kho cảng Bình Tân và sân bay. Đến 16 giờ ngày 1-4-1975, toàn bộ khu phía Tây Nha Trang đã trở lại bình thường. Sáng ngày 2-4, Ban cán sự nội thành khẩn trương thành lập các tổ tự vệ vũ trang trong số con em gia đình cơ sở, lấy vũ khí địch để tự trang bị cho mình và chia người chốt giữ các công sở lớn, bảo vệ trật tự, ổn định tình hình, huy động quần chúng may cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam chuẩn bị đón chào quân giải phóng vào tiếp quản thị xã Nha Trang.

17 giờ ngày 2-4-1975, Ban cán sự nội thành cử người ra đèo Rù Rì bắt liên lạc và hướng dẫn lực lượng binh chủng hợp thành của sư đoàn 10 tiến vào giải phóng thị xã Nha Trang. Nhân dân từ Đồng Đế đến nhà Thông tin đã đổ ra đường, dòng người hân hoan tay cầm cờ hoa vẫy chào, những tiếng hoan hô vang dội đón mừng đoàn quân giải phóng, mặc cho trời mưa tầm tã.

Trong niềm vui khôn xiết của những ngày quê hương mới giải phóng, bà cùng những đồng chí trong Uỷ ban Quân quản thị xã Nha Trang tập trung lo ổn định tình hình an ninh, trật tự, bảo vệ thành quả cách mạng, vận động nhân dân tích cực đóng góp sức người, sức của phục vụ chiến dịch vô điều kiện, nhất là về hậu cần và phương tiện vận tải. Trên 4000 tấn xăng, 1000 tấn ma-dút, hơn 2000 tấn gạo và trên 1000 xe cơ giới do địch bỏ lại và của tư nhân được huy động để chở lương thực, phương tiện, khí tài và bộ đội vào Nam tiếp tục chiến đấu.

Ngày 30-4-1975, thành phố Sài Gòn- Gia Định được hoàn toàn giải phóng. Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng. Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân ta đã toàn thắng. Đất nước sạch bóng quân thù. Non sông thân yêu thu về một mối.

Ngày 15-5-1975, một ngày đẹp trời. Sân vận động Nha Trang đầy cờ hoa, biểu ngữ. Bà đã cùng nhiều đồng chí của mình và hơn 20 vạn người dân thị xã và nhiều nơi trong tỉnh đổ về dự mít tinh chào mừng thắng lợi vĩ đại của dân tộc.

Lịch sử chỉ ghi lại những dòng này thôi, nhưng đó là một sự ghi nhận khách quan, sâu sắc của nhân dân về công trạng của người nữ cán bộ đội vũ trang công tác nội thành Nha Trang - Nguyễn Thị Đo, cả cuộc đời đi làm cách mạng, hy sinh cả hạnh phúc gia đình và bản thân để có những phút làm nên lịch sử và tên mình bất tử cùng quê hương. Để mỗi năm, kỷ niệm Ngày giải phóng Nha Trang-Khánh Hoà (2-4-1975), chúng ta lại nhớ về Bà.