Cuộc biểu tình ngày 16/7/1930 - Mãi tỏa sáng truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và Nhân dân Khánh Hòa

Cách đây 87 năm, chỉ chưa đầy 5 tháng sau khi Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hoà được thành lập, đã lãnh đạo và tổ chức quần chúng Nhân dân huyện Tân Định (thị xã Ninh Hòa ngày nay) tiến hành thắng lợi cuộc biểu tình ngày 16 tháng 7 năm 1930. Đây là cuộc đấu tranh chính trị có qui mô lớn đầu tiên của tỉnh ta và cũng là cuộc biểu tình đầu tiên ở các tỉnh Nam Trung bộ sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập; nối tiếp cuộc đấu tranh nhân ngày Quốc tế Lao động 1/5 của công nhân Trường Thi, Bến thuỷ (tỉnh Nghệ An), góp phần châm ngòi nổ cho cao trào cách mạng trong những năm 1930- 1931. Cuộc biểu tình ngày 16/7/ 1930 - mãi tỏa sáng truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Khánh Hòa.

Năm 1930, tình hình khủng hoảng trầm trọng của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa lan đến nước ta. Để đối phó với những thiệt hại về kinh tế, thực dân pháp tăng cường bóc lột nhân dân ta bằng sưu cao, thuế nặng; quan lại cường hào áp bức hà khắc; địa chủ bóc lột tô tức nặng và khủng bố trắng tràn lan đàn áp phong trào đấu tranh cách mạng, sau khởi nghĩa Yên Bái. Tình hình đó, đã làm cho mâu thuẩn giữa nhân dân ta với thực dân Pháp và bọn phong kiến tay sai ngày càng trở nên gay gắt. Ngày 3-2-1930, Đảng cộng sản Việt Nam ra đời, lãnh đạo thống nhất phong trào cách mạng trong cả nước, là động lực tác động đến phong trào cách mạng trong nước phát triển mạnh mẻ. Nhất là phong trào đấu tranh của nhân dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh.

Thực hiện chủ trương của Trung ương Đảng và Xứ uỷ Nam Kỳ phát động cuộc đấu tranh hưởng ứng, ủng hộ phong trào đấu tranh của Công-Nông Nghệ - Tĩnh, tháng 7/1930, Tỉnh uỷ lâm thời Khánh Hoà chủ trương vận động tổ chức cuộc mít tinh biểu tình ở những nơi có cơ sở đảng mạnh và treo cờ, rải truyền đơn khắp nơi trong tỉnh. Trên cơ sở nhận định phong trào cách mạng ở huyện Tân Định (thị xã Ninh Hoà ngày nay) khá nhất, Tỉnh uỷ chủ trương vận động quần chúng ở đây biểu tình. Lúc bấy giờ Đảng bộ huyện Tân Định có 20 đảng viên và trên 500 hội viên các đoàn thể quần chúng, có những nơi cơ sở cách mạng phát triển mạnh như Hòn Khói, Suối Ré, Xuân Hoà, Mỹ Hiệp. Trong đó Hòn Khói là một vùng làm muối lớn, công nhân tập trung lên đến mấy nghìn người, lại bị áp bức nặng nề, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế ở chính quốc, thực dân Pháp tăng cường bóc lột bằng cách tăng thuế muối lên gắp 10 lần, giảm giá thu mua muối của người làm muối xuống còn 17 xu một tạ, làm cho đời sống nhân dân vô cùng khó khăn.

Thực hiện chỉ thị của Tỉnh uỷ, Huyện uỷ Tân Định triệu tập cuộc họp các đồng chí bí thư khu vực tại nhà đồng chí Lê Dung (nay là số nhà 193 đường Trần Quí Cáp, thị xã Ninh Hoà) để bàn biện pháp tập hợp lực lượng quần chúng, tổ chức cuộc biểu tình.

Theo kế hoạch đã dự định, đúng 5 giờ sáng ngày 16/7/1930, đông đảo đồng bào các vùng Hòn Khói, Suối Ré, Xuân Hoà, Mỹ Hiệp, Phước Đa, Quang Đông... đã tập trung tại vùng núi ổ Gà phía Đông làng Cây Chò (Văn Định Thượng) rồi xuống đường kéo vào huyện lỵ. Lúc xuất phát, đoàn biểu tình xếp thành hàng năm, đi đầu là 5 phụ nữ, gồm các chị: Nguyễn Thị Miến, Nguyễn Thị Chuột, Nguyễn Thị Thích, Mai Thị Tý, Huỳnh Thị Sương. Các chị thay phiên nhau cầm cờ, đánh trống lệnh. Đi sau là công nhân làm muối, ngư dân, nông dân, thợ thủ công, những người buôn bán nhỏ... Đoàn biểu tình trống dóng, cờ tung với các khẩu hiệu đấu tranh: “Đả đảo đế quốc Pháp và Nam Triều Phong Kiến”, "Đả đảo khủng bố", "Giảm sưu, giảm thuế, bỏ thuế chợ, tăng giá lúa", "ủng hộ phong trào công nông Nghệ Tĩnh", "ủng hộ Liên bang Xô Viết". Đoàn biểu tình vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu theo trống lệnh. Khi đi qua đồn lính khố xanh, bọn lính hoảng hốt không kịp ngăn chặn, càng đi mỗi lúc đoàn người càng đông thêm. Lúc đến huyện lỵ Tân Định số người đã lên đến trên 1.000 người. Đoàn biểu tình hùng dũng kéo vào bao vây huyện đường, phá nhà giam, thả tù, đưa yêu sách. Trước khí thế mạnh mẽ của quần chúng, tên tri huyện Đinh Bá Cẩn và bọn nha lại kinh hoàng, không có hành động gì chống đối, phải cúi đầu chấp nhận ký vào bản yêu sách cách mạng của Nhân dân. Thừa thắng, đoàn biểu tình toả về các ngã đường biểu dương lực lượng, một bộ phận tập trung trước chợ Dinh tổ chức mít tinh, đồng chí Dương Chước giải thích vắn tắt đường lối cách mạng, kể tội ác của thực dân phong kiến, kêu gọi đồng bào đoàn kết đấu tranh. Khi dứt lời, tiếng trống lệnh phát ra, đoàn biểu tình hô vang khẩu hiệu, rồi hoà nhập vào dòng người trong chợ, kết thúc thắng lợi cuộc biểu tình.

Cuộc biểu tình ngày 16/7/1930 tuy diễn ra trên địa bàn huyện Tân Định nhưng do Tỉnh uỷ lâm thời Khánh Hoà lãnh đạo và tổ chức thực hiện thắng lợi, với khẩu hiệu đấu tranh có tính chính trị rộng lớn. Cuộc biểu tình chứng minh được ý thức chấp hành chỉ thị của Trung ương một cách nghiêm túc, sự năng động sáng tạo trong lãnh đạo và tổ chức quần chúng đấu tranh cách mạng của Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Khánh Hoà, một Đảng bộ vừa mới thành lập chưa đầy 5 tháng. Đồng thời cũng đánh dấu bước phát triển cao của phong trào cách mạng trong tỉnh, hoà vào trào lưu chung của của phong trào cách mạng cả nước, mở ra thời kỳ đấu tranh mới của Nhân dân tỉnh Khánh Hoà.

Với ý nghĩa về lịch sử và tinh thần cách mạng của cuộc biểu tình ngày 16/7/1930, gương chiến đấu của những người đảng viên cộng sản và quần chúng giác ngộ, luôn được toả sáng và có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng cho cán bộ, đảng viên, nhân dân hiện nay và cho thế hệ mai sau. Được sự thống nhất của Tỉnh uỷ, tại kỳ họp lần thứ 7 HĐND tỉnh khoá III, ngày 27/12/2002 đã ra Nghị quyết lấy ngày 16/7/1930 là Ngày truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Khánh Hoà.

Năm nay, kỷ niệm 87 năm ngày diễn ra cuộc biểu tình (16/7/1930 - 16/7/2017), đây là dịp để chúng ta ôn lại truyền thống yêu nước, cách mạng vẻ vang của Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Khánh Hoà nói chung và thị xã Ninh Hoà nói riêng trong cuộc đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc trước đây, đồng thời phát huy truyền thống ấy trong công cuộc xây dựng quê hương Khánh Hoà giàu đẹp hôm nay.